Concert op 9 november
Door Daniel Lösker
10.11.2014
Ter gelegenheid van de herdenkingsplechtigheden op 9 november presenteerde de Meppense Stedelijke Muziekvereniging het Duitse Requiem van Johannes Brahms tesamen met het Emsland Ensemble en enkele solisten.
Er zijn waarschijnlijk weinig datums die zo geschikt lijken voor het uitvoeren van een requiem als 9 november. Met alle gerechtvaardigde vieringen van de 25ste verjaardag van de val van de Berlijnse Muur en de daarmee samenhangende Duitse eenheid mag natuurlijk nooit worden vergeten wat er op 9 november 1938, de zogenaamde “Reichspogromnacht”, is gebeurd.
Het is dus gemakkelijk te begrijpen waarom Balthasar Baumgartner en zijn Meppense Stedelijke Muziekvereniging aan de vooravond van 9 november kozen voor de uitvoering van Johannes Brahms’ meesterwerk “A German Requiem”. Dit wordt nog duidelijker gemaakt door het feit dat het concert werd geopend met het Strijkkwartet op.2 van Gideon Klein, een Duits-Tsjechische componist van Joodse afkomst, die stierf in het concentratiekamp Fürstengrube/Auschwitz, een werk dat niet symbolischer kan zijn.
Men kan vol vertrouwen beargumenteren of het zinvol was om naast het Requiem van Brahms nog een ander werk uit te voeren – op deze avond was dat terecht. De vier instrumentalisten van het Emsland Ensemble, Jeanine Thorpe en Sergei Bolotny (viool), Ekatarina Baranova (altviool) en Olaf Nießing (cello), speelden het driedelige kwartet, dat in 1941 werd opgericht, met grote passie en muzikale toewijding.
In het licht van deze prachtige, opzwepende en diepgaande klankwereld is het bijna onbegrijpelijk dat de werken van de Praagse avant-garde rond Pavel Haas, Hans Krása en Gideon Klein tot op de dag van vandaag nog nauwelijks bekend zijn. Het Emsland Ensemble verdient grote erkenning voor hun inzet voor de muziek, die bijna is verdwenen in de diepte van het onuitsprekelijke oordeel van het nazi-regime over “ontaarde kunst”, en voor hun uitstekende vertolking.
Dit dient ook een eerbetoon te zijn aan Balthasar Baumgartner, die zijn Städtischer Musikverein en de Kammerphilharmonie Emsland inspireerde tot opmerkelijke prestaties. Het koor werd bijna voortdurend uitgedaagd in Brahms’ Requiem – een hoge intellectuele en vocale taak die de meer dan 70 zangers met bravoure uitvoerden.
Incidentele, nauwelijks waarneembare kleine intonatie onnauwkeurigheden waren van geen belang. De uitspraak en vooral het klankvolume en de muzikale frasering waren van een precisie die opmerkelijk is voor een amateur-ensemble. Het was werkelijk prachtig hoe het koor in het centrale “Hoe mooi zijn uw woningen, Mr. Zebaoth” de grote Brahms melodische bogen met een prachtige klank en flexibiliteit presenteerde.
De Kammerphilharmonie Emsland, onder de duidelijke en altijd leesbare leiding van dirigent Baumgartner, schitterde met een sonoor evenwichtig en ritmisch nauwkeurig spel. Het was enigszins verrassend dat de verantwoordelijken besloten om het orgel te gebruiken, dat Brahms “ad libitum” in de partituur had opgenomen. Dit gebeurde vrij zelden in de lange en belangrijke uitvoeringsgeschiedenis van het werk, maar het heeft zeker zijn charme. Vooral de strijkruimte op de lage F van de cello’s en de contrabassen in het inleidende “Selig sind, die da Leid tragen” (Gezegend zijn zij die daar lijden) kregen een beknopter karakter door de steun van Peter Müller op het grote orgel.
Manfred Bittner kon met zijn sonore en kamervullende bariton overtuigen, al moest de stem in het hoge register wel een klein eerbetoon brengen aan het enorme geluidsvolume. Maar prachtig was zijn “dialoog” met het koor, dat het dankbaar aanvaardde en de zinnen “Heer, leer mij dat een einde bij mij moet zijn” en “Want wij hebben hier geen blijvende plaats” een betekenisvolle verklaring gaf.
De uit Lingen afkomstige sopraan Meike Leluschko heeft een behoorlijke hoogte, die ze met vertrouwen wist te gebruiken. Maar ze miste de lange adem en de zachte, engelachtige stem die Brahms ongetwijfeld in gedachten had toen hij de prachtige solo “Ihr habt nun Traurigkeit” schreef. Ze kon dit tegengaan met haar creatieve wil en haar grote vocale volume.
Het was een genot om Baumgartner het tweede deel “Voor alle vlees, het is als gras” te horen interpreteren. Brahms componeerde hier een mars in driekwart van de tijd. De muzikanten legden, onder de strenge instructies van hun dirigent, bijzondere nadruk op het dringende gebaar dat door deze vreemde “verkeerde” balk werd gemaakt. Baumgartner begreep hoe het koor en het orkest tot een homogene eenheid konden worden samengevoegd.
Groot applaus en staande ovaties waren de welverdiende beloning voor alle betrokkenen, die kunnen opscheppen dat ze deel hebben uitgemaakt van een voorstelling die een bijzondere vermelding verdient in de muziekgeschiedenisboeken van Meppen.
Bron: https://www.noz.de/lokales/meppen/artikel/521213/stadtischer-musikverein-meppen-glanzt-mit-deutschem-requiem#gallery&0&0&521213
Foto: Groot applaus voor koor, orkest, de solisten Meike Leluschko en Manfred Bittner (rechts) en de dirigent Balthasar Baumgartner (midden). Foto: Daniel Lösker